استاندار مصرف آب در ایران برای هر فرد روزانه 150 لیتر آب در شبانه روز است که براساس آن، سهم استحمام 50 لیتر، سرویس بهداشتی30 لیتر، شستن لباس ها20 لیتر، پخت و پز 15 لیتر، شستن ظرف ها 15 لیتر، نظافت منزل و آبیاری باغچه 10 لیتر ،کولر و تهویه 5 لیتر و آشامیدنی و غیره 5 لیتر است. 

« تا 16 سال آتی حدود یک سوم دنیا بدون آب خواهند بود» این جمله ای است که اگرچه در دیدگاه اول ممکن است تحقق در دورنمایی 16 ساله را نشان دهد، اما واقعیت این است که آمارها تکان دهنده تر از آن است که به راحتی در تصور بگنجد. باید هرچه زودتر چاره ای اندیشید و راهکارها را به نحوی تدوین کرد که کشورهای در اختیار دارنده منابع آبی بزرگ دنیا، خود را به نحوی قانع کنند که بخشی از این نعمت در اختیار خود را برای نجات یک میلیارد و 100 میلیون نفر انسانی که از دسترسی به آب آشامیدنی و بهداشتی محروم هستند، به اشتراک گذارند.

اما موضوع مربوط به کشورهایی نیست که از هم اکنون با تنشهای آبی دست و پنجه نرم می کنند، بلکه موضوع مرتبط با ایران هم هست که شاید در دو سال گذشته، بی سابقه ترین خشکسالی های 40 سال اخیر را تجربه کرده است.

آمارها نشانگر آن است که متوسط سرانه آب در دنیا برای هر نفر در سال 7 هزار و 500 مترمکعب و برای هر نفر در ایران، سالانه 2 هزار و 200 مترمکعب است. از سوی دیگر، متوسط میزان بارندگی در دنیا 860 میلی متر در سال و متوسط بارندگی در ایران، 261 میلی متر در سال است. این اعداد و ارقام گویای واقعیاتی است که شاید رهبر معظم انقلاب با دیدگاهی هوشمندانه آنقدر این موضوع را حائز اهمیت می دانند که سال 88 را به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری کنند.

اگرچه سال 88 روزهای پایانی خود را سپری می کند و برخی تصور می کنند که پرونده «اصلاح الگوی مصرف» نیز تا کمتر از ده روز دیگر، مختومه اعلام می شود، اما باید این واقعیت را فراموش نکرد که «اصلاح الگوی مصرف» مربوط به یکسال و دوسال نیست، بلکه باید نامگذاری این سال را آغاز راهی برای به سرانجام رساندن این مقوله مهم در اقتصاد دانست.
در این میان، آب به عنوان یک کالای استراتژیک، یکی از مواردی است که باید در سیبل اصلی اصلاح الگوی مصرف قرار می گرفت. وزارت نیرو نیز همزمان با سایر دستگاههای دولتی، در سال 88 برنامه هایی را برای اصلاح الگوی مصرف آب در کشور به اجرا درآورد که حاصل آن، کاهش و کنترل برخی مصارف بی رویه آب بوده است.

بر این اساس، بخش آب کشور در گامهای ابتدایی، با تشکیل کمیته مدیریت بهینه سازی مصرف، احکام کمیته اصلاح الگوی مصرف را صادر و برنامه ها را بر 16 محور اصلی پایه گذاری کرد.

در این میان، برنامه بهبود بهره برداری از تاسیسات انتقال و توزیع آب با محوریت تهیه و تنظیم برنامه بهبود و اصلاح شبکه های آبیاری و بهبود وضعیت فیزیکی تاسیسات، ارتقا راندمان آبیاری در شبکه های انتقال و توزیع، پیش بینی مقدماتی ظرفیت کلی تامین و انتقال آب در طول برنامه بر مبنای برنامه های بهبود و اصلاح در نظر گرفته شده و افزایش عمر مفید تاسیسات و حفظ سرمایه های ملی در جهت اصلاح الگوی مصرف و نیز بازسازی تاسیسات انتقال و توزیع با هدف جلوگیری از هدررفت آب و استمرار مرمت کانالهای آبیاری به منظور حفظ سرمایه ملی تدوین شده است

علیرضا الماسوندی، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران در این رابطه به مهر می گوید: متوسط عملکرد اعتبارات برنامه نگهداری و تعمیرات 62 درصد و عملکرد برنامه مرمت و بازسازی تاسیسات انتقال و توزیع آب 97 درصد بوده، این درحالی است که برنامه نگهداری و تعمیرات تاسیسات انتقال آب از محل بودجه جاری شرکتهای آب منطقه ای تهیه و به مورد اجرا گذاشته شده است، همچنین برنامه مرمت و بازسازی تاسیسات انتقال از محل اعتبارات عمرانی دولت به صورت کامل انجام شده است.

وی می افزاید: عدم تحقق کامل برنامه نگهداری و تعمیرات به جهت بروز خشکسالی و کاهش شدید درآمد حاصل از فروش آب بوده است؛ ضمن اینکه در سال جاری، اعتبار تخصیصی به برنامه نگهداری و تعمیرات شبکه های آبیاری 244 میلیارد و 390 میلیون ریال و مرمت و بازسازی سد و شبکه 127 میلیارد و 152 میلیون ریال است.

یکی دیگر از برنامه های وزارت نیرو برای اصلاح الگوی مصرف بخش آب، بهبود نگهداری مرمت و بازسازی تاسیسات تامین آب بوده است که محورهای اساسی آن بر بهینه سازی بهره برداری از تاسیسات تامین آب شامل سدهای مخزنی، حفظ سرمایه گذاری های صورت گرفته در خصوص تاسیسات تامین آب و اقدامات ایمنی و پایداری برای کنترل سدها و تاسیسات تامین آب است.

بر این اساس، برنامه نگهداری و تعمیرات تاسیسات تامین آب برای بهینه سازی سدهای مخزنی توانسته بخشی از اعتبارات مصوب را جذب کند. این در حالی است که در سال جاری، اعتبار تخصیص یافته به برنامه نگهداری و تعمیرات سدها برابر با 75 میلیارد و 876 میلیون ریال بوده است.

الماسوندی می گوید: در بخش مدیریت خشکسالی در شبکه های آبیاری و زهکشی کشور نیز 90 درصد برنامه هایی با محوریت پایش و بهره برداری آب در شبکه های آبیاری مدرن، تمرکز بر افزایش راندمان بهره برداری شبکه های آبیاری و اولویت بندی تامین مصارف در سطح شبکه های آبیاری محقق شده است.

این درحالی است که تهیه برنامه های بهره برداری برای هر یک از شبکه های مدرن آبیاری کشور و پایش و ارزیابی آنها، تشکیل کمیته های مدیریت خشکسالی در استانداریها با مشارکت شرکتهای آب منطقه ای و سازمانهای جهادکشاورزی، کاهش حدود 30 درصد تامین آب شبکه های آبیاری علیرغم کاهش ناچیز سطوح تحت آبیاری و افزایش راندمان بهره برداری در شبکه های آبیاری کشور به میزان حدود یک درصد طی دو سال آبی اخیر از جمله اقدامات در این راستا بوده است.

برای ایجاد بسترهای قانونی و تبیین فرآیند لازم برای توسعه مشارکت آب بران ذینفع در مدیریت منابع و تاسیسات آبی، شرکت مدیریت آب ایران اقدام به تهیه آیین نامه اجرایی انتقال مدیریت و مالکیت تاسیسات آبی به سازمان آب بران نموده و برای طی اقدامات قانونی، در اختیار معاونت آب و آبفای وزارت نیرو قرار داده است.

همچنین برای ظرفیت سازی در شرکتهای بخش خصوصی در ورود به بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی، تاکنون 30 شرکت تشخیص صلاحیت شده اند.

از سوی دیگر، برای کلیه شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی، بانک اطلاعاتی برای جمع آوری اطلاعات شناسنامه ای، وضعیت بهره برداری و هزینه نگهداری و تعمیرات تهیه شده است. همچنین برای شبکه های نیمه مدرن و سنتی، بسترسازی لازم فراهم شده و اطلاعات این شبکه ها در حال جمع آوری است.

وزارت نیرو همچنین، تنظیم فهرست تاسیسات موجود، خصوصیات تامین، انتقال و توزیع آب و میزان مصرف آن و نیز تعیین شرایط تاثیرگذار روی شبکه توزیع و برنامه مدیریت مصرف را در دستور کار قرار داده است.

اما بخش دیگری از فعالیتهای وزارت نیرو به مصرف کنندگان و مدیریت مصارف آنها اختصاص یافته است. در این میان این وزارتخانه نیاز آبی آینده برای مقاطع زمانی مشخص را پیش بینی کرده و سعی در تعدیل نیازها بر مبنای عوامل تاثیرگذار شناخته شده و قابل اندازه گیری داشته است.

محمدرضا عطارزاده معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در این رابطه می گوید: اولین اقدام وزارت نیرو، بهره‌وری مناسب از آب شرب است که به قیمت گرانی تصفیه می شود، این در حالی است که در ابتدای سال 88 نیز دولت کارگروهی را به ریاست معاون اول رییس جمهوری و چند تن از وزرا تشکیل داد که این کارگروه، مسئولیت بررسی مسائل مرتبط با اصلاح الگوی مصرف را به عهده داشته است.

وی در گفتگو با مهر تصریح می کند: در نهایت مقرر شد که ضمن حفظ مقدار الگوی مصرف در حوزه آب و همچنین تعرفه و قیمتها، جرایمی را برای افرادی که خارج از الگو، آب مصرف می کنند، پیش بینی شود. این جرایم در حال حاضر بعد از ابلاغ دولت و از یک ماه و نیم گذشته به اجرا درآمده و اگر کسانی مصرف بیش از الگو داشته باشند، متناسب با میزان آن، باید جرایمی را بپردازند تا در نهایت، ‌برخی مشترکان قیمت تمام شده آب را پرداخت کنند.

به گفته عطارزاده، تلاش اصلی وزارت نیرو برای اصلاح الگوی مصرف، به طرح هدفمند کردن یارانه ها معطوف شده است که بعد از تصویب مجلس و ابلاغ دولت، امید می رود با همکاری مردم، وضعیت بهره برداری مناسب از آب در کشور حاکم شود.

معاون وزیر نیرو خاطرنشان می کند: با جریمه کردن برخی مسرفان، آنها را وادار به استفاده مناسب از آب کنیم، ضمن اینکه تمهیداتی در حال پیش بینی است که با بهره گیری از آبهای زیرسطحی شهرها و پساب تصفیه خانه ها، فضای سبز کشور را توسعه دهیم.

وی اظهار می کند: همچنین برنامه ریزی هایی صورت گرفته که امکان بهره برداری از آب شرب و بهداشتی را به طور تفکیکی برای مردم فراهم کنیم، این طرح در مراحل اولیه است که امید می رود به سرعت عملیاتی شود.

به گفته عطارزاده، البته در رابطه با آب کشاورزی نیز هماهنگی‌هایی با وزارت جهاد کشاورزی به عمل آمده تا بتوان طرح ارتقا بهره وری از آب را هرچه سریعتر آماده کرده و همزمان با طرح هدفمند کردن یارانه به بهره برداری مناسب در حوزه کشاورزی هم دست یابیم.

در کنار جرایمی که وزارت نیرو برای مشترکان پرمصرف در نظر گرفته است، اما هدرروی آب در بخش انتقال، توزیع و مصرف نیز همواره یکی از دغدغه های مسئولان برای اصلاح الگوی مصرف بوده است. در این میان، برخی معتقدند که ابزارهای کاهنده مصرف نیز باید در اختیار مردم قرار گیرد تا آنها با اتکای به این ابزارها، بتوانند مصارف خود را کاهش دهند.

بعضا این جمله، بسیار از زبان مشترکان شنیده می شود که می گویند ما معتقد به کاهش مصارف خود هستیم اما ابزارهای آن در اختیار ما قرار ندارد، از سوی دیگر، وزارت نیرو با طرح توزیع لامپهای کم مصرف در این راستا نیز گامهایی برداشته است. بنابراین در بخش آب نیز این وزارتخانه مذاکراتی را با کارخانجات سازنده وسائل کاهنده مصرف آب صورت داده است.

عبدالحمید ثمره هاشمی، مدیرعامل شرکت مهندسی آبفای کشور در این رابطه می گوید: مذاکرات با کارخانجات سازنده وسائل کاهنده مصرف آب آغاز شده است. بر این اساس، دولت در قالب طرح اصلاح الگوی مصرف آب، گسترش استفاده از وسائل کاهنده مصرف آب را به عنوان یک تکلیف بر دوش شرکتهای آبفا گذاشته است. بر این اساس، در حال برنامه ریزی برای انجام هماهنگی با مشترکانی هستیم که تمایل دارند از وسائل کاهنده مصرف آب بهره گیرند. البته قرار بر این است که این وسائل کاهنده به صورت قسطی در اختیار مشترکان قرار می گیرد.

وی در گفتگو با خبرنگار مهر می افزاید: بر این اساس، تولید سردوش و شیرهای کاهنده مصرف، شیرهای لیزری و نوری و نیز سردوشهای دارای قابلیت مخلوط کردن آب با هوا برای کاهش مصرف و نیز فلاش تانکهایی که با هوا مخلوط شوند در دستور کار کارخانجات تولیدکننده قرار گرفته است.

با وجود انجام چنین اقدامات، هدر رفت آب در ایران 28 تا 30 درصد است، درحالی که این مقدار اتلاف در دنیا، 9 تا 12 درصد گزارش شده است . استفاده نادرست از آب آشامیدنی برای شستشوی اتومبیل، استحمام، آبیاری باغچه ها، لباسشویی و ظرفشویی حدود 70 تا 80 درصد بیشتر از الگوی جهانی آب است.

بر این اساس، استاندار مصرف آب در ایران برای هر فرد روزانه 150 لیتر آب در شبانه روز است که براساس آن، سهم استحمام 50 لیتر، سرویس بهداشتی30 لیتر، شستن لباس ها20 لیتر، پخت و پز 15 لیتر، شستن ظرف ها 15 لیتر، نظافت منزل و آبیاری باغچه 10 لیتر ،کولر و تهویه 5 لیتر و آشامیدنی و غیره 5 لیتر است.

به هرحال علیرغم توصیه ها برای اصلاح الگوی مصرف آب در کشور، الگوی مصرف همچنان در ایران دو برابر میانگین دنیا است، این درحالی است که میانگین مصرف آب در ایران و جهان، به ترتیب هزار و 300 مترمکعب و 580 مترمکعب است و باید اصلاح الگوی مصرف را به عنوان یک برنامه میان مدت و درازمدت در کشور اجرایی کرد.

البته کارشناسان معتقدند که اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها به طور طبیعی، مصارف را به سمت بهینه شدن پیش می برد، چراکه هم اکنون یکی از دلایل مصارف بی رویه، ارزان بودن قیمت آب در کشور است. بر این اساس مردم در ناحیه مصرف، به دلیل ناچیز بودن قیمت آب در سبد مصرفی خانوار، به مصارف خود اهمیت چندانی نمی دهد و به نوعی تلاشی برای بهینه کردن مصارف خود و یا خرید وسایل کاهنده از خود نشان نمی دهند.

بنابراین با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها و توزیع وسایل کاهنده، مردم بخشی از درآمدهای خود را به خرید وسایل کاهنده اختصاص می دهند تا بتوانند سهم هزینه آب در سبد خانوار را کاهش دهند.